Auteur: Dr. ir. Marloes Verhoeven

Tijdens mijn Studie Bouwkunde aan de TU/e leerde ik dat er verschillende (juridische) samenwerkingsvormen zijn, zoals bijvoorbeeld de Publiek-Private Samenwerking (PPS) waarin de overheid een samenwerking aangaat met een of meerdere private ondernemingen. In deze blog wil ik meer toelichten over de verschillende mogelijkheden en introduceer ik een nieuwe samenwerkingsvorm waarbij samengewerkt wordt tussen Wetenschap op het gebied van Innovatie met de Overheid en de Markt voor de Maatschappij (WiM). Lees verder indien je meer wilt weten!

Huidige samenwerkingen of aanbestedingen
Publiek-Private Samenwerking constructies kom je vaak tegen bij grote (infrastructurele) projecten. De term Publiek kan geïnterpreteerd worden als Publieke taak, oftewel de (rijks)overheid en voor het publiek, oftewel de maatschappij of de openbare ruimte. De Private term refereert naar private partijen oftewel de markt. Het verschil tussen een PPS constructie en een openbare aanbesteding met de Europese aanbestedingsregels is dat de overheid bij PPS stuurt op het einddoel zonder zichzelf te bemoeien met de inhoud. Daarentegen worden bij een openbare aanbesteding alle eisen en wensen van tevoren vastgelegd in een Programma van Eisen (PvE) en/of bestek. Bij PPS constructies wordt de innovatiekracht van de markt gestimuleerd. In eerste instantie is dit een goede samenwerkingsvorm, echter zijn het vaak complexe projecten en niet alles is (van tevoren) eenduidig vast te leggen. Hierdoor zien wij als burgers in de krantenkoppen dat grote projecten meer geld of tijd heeft gekost dan voorzien. Het gaat dan vaak om infrastructurele prijecten, bouwprojecten of IT projecten. Bij projectmanagement wordt een methode gebruikt zoals de GOTIK methode waarbij de aspecten Informatie, Organisatie, Geld, Tijd en Kwaliteit worden vastgelegd.

Bij mijn zoektocht naar samenwerkingsvormen kom ik ook de ketensamenwerking tegen waarbij meerdere partijen samenwerken aan één product of proces in een keten, met andere woorden in een bepaalde volgorde. Bij deze samenwerking zijn in eerste instantie geen zakelijke afspraken nodig. Soms kan dat echter wel wenselijk zijn voor efficiëntie en logistiek. Ketensamenwerking kom je tegen in de bouw en ook bij (lokale) overheden, de gezondheids/jeugdzorg, ICT en de maakindustrie.

Commerciële bedrijven
Tijdens mijn werk de afgelopen jaren bij een adviesbureau, de overheid en ook tijdens gesprekken met vrienden of collega’s verbaas ik mezelf wel eens over het gebrek aan samenwerking. Het is waarschijnlijk geen onwil, wellicht eerder onmacht of onwetendheid. Daarnaast zijn er vaak verschillende (commerciële) belangen die het lastig(er) maken om open en transparante afspraken te maken wat leidt tot een gebrek aan goede samenwerking. Een commerciële organisatie heeft een ander doel bij een verkregen opdracht en daardoor andere belangen in een (gezamenlijk) project. Ze vergaren vaak kennis, data en informatie en bieden uiteraard diensten, producten en werk aan tegen betaling. Een commerciële partij heeft echter een bepaald verdienmodel (business model), waarbij vaak eenmalig geïnvesteerd wordt door het bedrijf, al dan niet met een subsidie, en daarna wordt het ontwikkelde product, de te leveren dienst of het werk terugverdiend bij meerdere opdrachtgevers. Indien de baten van de opdrachten de kosten van de investeringen overstijgen wordt er winst gemaakt. Dat is natuurlijk de doelstelling van een commercieel bedrijf.

Overheidsinstellingen of publieke organisaties
Momenteel ben ik werkzaam in een publieke organisatie. Bij een overheidsorganisatie ligt dat anders, deze organisatievorm wordt ook wel vaak non-profit genoemd waarbij er geen winstdoelstelling is. Er worden ook controles uitgevoerd door accountants op welke manier het geld besteed werd. De algemene rekenkamer is hier een voorbeeld, zij controleert de uitgaven van de Nederlandse rijksoverheid of het in overeenstemming is met de gestelde regels en genomen besluiten (rechtmatig) en of de uitgaven ook daadwerkelijk het gewenste effect hebben gehad (doelmatig). Naast de overheid zijn er uiteraard nog meer non-profit organisaties te noemen die geen winstoogmerk hebben. Dat een organisatie een non-profit organisatie is wil niet zeggen dat er gratis gebruik gemaakt kan worden van de diensten en services van deze organisatie. Ik zeg altijd “voor niets gaan de zon op”. Bij overheidsorganisaties worden ook kosten gemaakt en er zijn mensen in dienst die het werk moeten uitvoeren. In veel gevallen wordt er dus een soort handelingsfee betaald. Verder kunnen deze organisaties ook kostendekkend opdrachten uitvoeren. Naast het vaste werkprogramma van het CBS worden ook opdrachten uitgevoerd waarbij alleen de werkelijk gemaakte kosten in rekening gebracht worden. Discussie over deze opdrachten heeft geleid tot aanpassingen, lees verder om hier meer over te weten te komen.

Wet, Markt en Overheid
Er is een hele discussie geweest over Wet, Markt en Overheid die geleid heeft tot nieuwe afspraken welke gepubliceerd zijn in de Staatscourant van 29 april 2020. In deze regeling zijn nieuwe werkzaamheden vastgelegd, die het Centraal bureau voor de statistiek voor derden verricht. Deze nieuwe regelgeving geeft richting aan de rol van het CBS. Lees hiervoor het vraaggesprek met waarnemend Directeur-Generaal van het CBS Bert Kroese.

Introductie nieuwe samenwerkingsvorm WiM
De markt en maatschappij waarin verschillende krachten en (politieke) belangen spelen vormen een ingewikkeld speelveld. Het is heel goed dat er nieuwe afspraken zijn gemaakt zodat duidelijk wordt wat de rol en taak van het CBS is. Zo kan het CBS haar maatschappelijke taak beter uitvoeren. Het is echter wel van belang dat andere organisaties zichzelf ook aanpassen aan de wijziging in het speelveld en ieder zijn/haar positie opnieuw bepaalt al dan niet samen of in een nieuwe samenwerkingsvorm. Hierbij introduceer ik een nieuwe samenwerkingsvorm; WiM ♥️.

Mooie afkorting voor een samenwerking tussen Wetenschap op het gebied van Innovatie met de Overheid als facilitator of dienstverlener en de Markt als uitvoerende partij met meerwaarde voor de burgers, oftewel de Maatschappij (WiM). Dit is tevens een mooie verwijzing naar mijn vader Wim 😉

Data hebben veel waarde. Het wordt ook wel het nieuwe goud genoemd en iedereen wil ermee aan de slag. Data verzamelen, verwerken, analyseren en publiceren is echter een vak apart. Een vak waarvan in de loop der jaren de werkwijze steeds verder verfijnd en verbeterd wordt. Een mooie vergelijking met de maakindustrie is de ambacht van goudsmid waarbij edelmetalen zoals goud gesmeed en verwerkt worden tot iets nieuws. In Nederland heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek de taak om statistieken te produceren en publiceren. Het CBS is een Zelfstandig Bestuurs Orgaan (ZBO), hierdoor heeft het een neutrale positie en vindt er geen (politieke) inmenging plaats over de output. Meer weten over de organisatie va het CBS, lees dan hier verder.

Centraal Bureau voor de Statistiek
De wettelijke grondslag voor CBS is de Wet op het Centraal Bureau voor de Statistiek. Daarnaast is in Europese verplichting vastgelegd welke cijfers het CBS dient te leveren aan Eurostat waardoor er in Europa een vergelijking gemaakt kan worden tussen de verschillende Europese landen op basis van statistiek. Verder levert het CBS ook feitelijke (statistische) cijfers die als input dienen voor andere organisaties. Hierbij kan gedacht worden aan andere overheidsorganisaties die een andere taak of rol hebben in het proces om advies te geven aan het Ministerie over beleidskeuzes of beleidsmaatregelen. De output van het CBS wordt onder andere gebruikt door de Planbureaus in Nederland; Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Deze organisaties hebben als doelstelling het maken van strategische beleidsanalyses op diverse thema’s en onderwerpen (PBL), economische prognoses en analyses in actualiteit met wetenschappelijke verantwoording (CPB) en gevraagd en ongevraagd – sociaal-wetenschappelijk onderzoek (SCP). De statistieken en cijfers van het CBS worden op het gebied van mobiliteit ook gebruikt als input in allerlei (wetenschappelijke) modellen voor simulaties en prognoses. Hieraan werken diverse organisaties, zowel overheidsorganisaties als marktpartijen.

Aanpassingen bij CBS organisatie
Naar aanleiding van de discussie Wet, Markt en Overheid gaan er zaken veranderen. De eerste stappen en aanpassingen zijn gedaan. Zoals waarnemend Directeur-Generaal Bert Kroese aangeeft zijn er organisatorische veranderingen doorgevoerd. De Raad van Advies is uitgebreid met een specialist op het gebied van mededinging. Verder is er een klachtenregeling en klachtencommissie ingesteld om op onafhankelijke wijze klachten af te handelen op dit gebied. Daarnaast komt er een nieuwe functionaris die de relatie met marktpartijen onderhoudt en toezicht houdt dat het CBS niet concurrentieverstorend werkt. Deze ‘Competitive Neutrality Officer’ wordt momenteel geworven.

Conclusie
Er zijn stappen gezet en nu is het ook tijd dat andere organisaties in het speelveld zichzelf aanpassen en op zoek gaan naar een (nieuwe) rol of taak in dit gezamenlijke speelveld. Op deze manier kunnen organisaties elkaar versterken en is het niet nodig om onderlinge concurrentiestrijd aan te gaan. Uiteindelijk opereren genoemde organisaties allemaal in de cirkel. In bovenstaand figuur weergegeven met 4 fases;
1) data levert inzicht
2) beleidskeuzes
3) pilot of implementeren beleidsmaatregelen
4) sensormetingen

Dit is een uitnodiging aan organisaties om elkaar aan te vullen en te versterken in het speelveld waarin men niet zonder elkaar kan!